مقدمه

آنتی‌بیوتیک‌ها تا کنون مقرون به صرفه ترین راهکار برای حفظ کارایی خوراک و وضعیت سلامت در تک معده‌ای‌ها مانند طیور بوده اند (1). با این حال به دلیل چالش‌های به وجود آمده در استفاده از این محصولات در تغذیه طیور، گرایش به استفاده از گیاهان و محصولات مختلف گیاهی یک پیشرفت جالب در روش نوین پرورش طیور است. این راهبرد در راستای عملیاتی نمودن تولید محصولات ارگانیک در کشاورزی بوده و تلاش برای یافتن و جایگزین نمودن داروهای مصنوعی را تقویت می‌نماید (2).

تاثیر چندین گیاه از جمله زیره سیاه، مورینگا، دانه پنجه، چای سبز، اسطوخودوس، سیر، چریش، اسانس و غیره به عنوان جایگزین آنتی‌بیوتیک در طیور گوشتی، بلدرچین، بوقلمون، و نیمچه های تخم‌گذار مورد بررسی قرار گرفت. این گیاهان علاوه بر جایگزین آنتی‌بیوتیک به عنوان محرک‌های رشد، عوامل ضد ویروسی، ضد کوسیدیوز، ضد انگل و تعدیل کننده ایمنی نیز مورد استفاده قرار گرفتند (5). این گیاهان بسته به مقدار مورد استفاده می‌توانند تاثیرات مطلوب، سمی یا کشنده داشته باشند (6).

عملکرد آنتی‌بیوتیکی این گیاهان بر اساس اجزای زیست فعال موجود در آن‌ها مانند ایزوتیوسیانات‌ها، تیموکینون، آلیسین و آزادیراکتین است. در حالی که تقویت رشد بر اساس توانایی این گیاهان برای کمک به مصرف خوراک، افزایش قابلیت هضم غذا از طریق تحریک آنزیم‌های گوارشی و جلوگیری از استقرار عوامل بیماری زا می‌باشد. تاثیر این گیاهان دارویی بر روده ممکن است با تاثیر بر رشد پرزهای روده نمایان شود (7). این مطالعه به بررسی مطالعات صورت گرفته در رابطه با آثار مفید و مضر استفاده از این گیاهان دارویی در جیره غذایی طیور می‌پردازد.

چای سبز

ترکیبات گیاهی

هزاران سال است که برگ‌های چای سبز در چین، ژاپن و برخی کشورهای دیگر به عنوان نوشیدنی‌ حتی جایگزین چای سیاه استفاده می‌شود. این گیاه حاوی ترکیبات پلی­فنل مانند اپی­فانولاتگالات، تانن، کافئین، تئوفیلین و تئوبرومین است (8).

جدول 1- تاثیر استفاده از چای سبز در تغذیه طیور

اثرات مطلوب و نامطلوب استفاده از چای سبز در تغذیه طیور

توجه به عملکرد رشد و سیستم ایمنی در صنعت طیور اهمیت بالایی دارد که می­توان با دستکاری تغذیه‌­ای بدست آورد. افزودن چای سبز به جیره غذایی طیور یکی از این موارد است که نمونه تحقیقات انجام­ شده در این رابطه در جدول (1) گزارش ­شده است.

در مطالعات متعدد اثرات مثبت جیره غذایی حاوی روغن ماهی ( 1/5 و 2 درصد وزنی) و پودر چای سبز (1 و 1/5 درصد وزنی) به عنوان مکمل بر ایمنی جوجه­‌های گوشتی مشاهده شده است (9). افزودنی‌­ها، اثرات مفیدی بر سیستم ایمنی بدن جوجه­‌ها نشان دادند و پاسخ­‌های هموراژیک به آنفولانزا و بیماری نیوکاسل بهبود یافت. در مطالعه دیگری افزودن پودر ماهی (1-2 درصد وزنی) و چای سبز (1و 1/5 درصد وزنی) به عنوان مکمل در جیره غذایی جوجه­‌های گوشتی باعث بهبود وزن لاشه گردید و سرعت عبور غذا از طریق دستگاه گوارش کاهش یافت و مقدار هضم و جذب مواد غذایی افزایش یافت (10). علاوه بر این، محققان تاثیر جیره‌­های حاوی مکمل روغن ماهی ( 1/5 و 2 درصد وزنی) و پودر چای سبز (1 و  1/5 درصد وزنی) را بر عملکرد میکروفلور چینه‌­دان، روده و سکوم در جوجه­‌های گوشتی بررسی نموده­‌اند. نتایج نشان داد استفاده از این مکمل به ویژه در سطوح پایین تاثیر چندانی بر سکوم ندارد اما استفاده از این ترکیب به مدت 42 روز باعث افزایش باکتری­‌های مفید روده شده و از رشد پاتوژن­‌ها جلوگیری نموده و باعث بهبود عملکرد و کاهش مرگ و میر در جوجه­‌های گوشتی شد (11). محققان همچنین به بررسی استفاده از سطوح مختلف مکمل روغن ماهی و پودر چای سبز بر ویژگی­‌های لاشه جوجه­‌های گوشتی پرداختند نتایج نشان­ داد استفاده از این مکمل به دلیل افزایش میزان اکسیداتیو چربی در بدن موجب کاهش چربی شکمی و کاهش وزن پرنده می­‌گردد (12).

علاوه بر این، اثر استفاده از پودر چای سبز (0.25-1 ٪ وزنی) بر پارامترهای ایمنی جوجه­‌های گوشتی مورد بررسی قرار گرفت که منجر به افزایش مقاومت به آنفولانزا شد (13).

یکی از موارد قابل توجه در استفاده از گیاهان در تغذیه طیور، توجه به فراسنجه‌­های خونی و  متابولیکی است. نتایج مطالعه صورت گرفته در زمینه تاثیر استفاده از پودر چای سبز ( 1/5 درصد وزنی) در جیره غذایی بلدرچین ژاپنی بر پارامترهای خون، کیفیت تخم‌­مرغ، کیفیت لاشه و عملکرد رشد نشان ­داد استفاده از این مکمل تاثیر مثبتی بر کاهش سطح چربی و کلسترول خون ندارد اما موجب افزایش وزن بدن گردید (14).

اثرات مکمل‌های غذایی شامل انتروکوکوس فکالیس میکروکپسوله شده (1 گرم به ازای هر کیلوگرم جیره) و عصاره چای (300 و 500 میلی‌گرم بر کیلوگرم جیره) بر عملکرد رشد، سیستم ایمنی و پارامترهای بیوشیمیایی جوجه‌های گوشتی مورد بررسی قرار گرفت (15).

مطالعه دیگری اثر عصاره چای سبز (125، 250، 500، 1000 و 2000 میلی­گرم بر کیلوگرم) را بر عملکرد رشد، پروفایل لیپیدی خون، کاهش گلوتاتیون کبد، مالون­دی­آلدئید عضله ران، و پاسخ ایمنی هومورال در برابر واکسن­‌های ویروس نیوکاسل در جوجه­‌های گوشتی از یک تا 42 روزگی مورد بررسی قرارداد. نتایج نشان­ داد که تفاوت معنی داری بین تیمارها در پارامترهای عملکرد رشد اندازه گیری شده (وزن بدن، میانگین افزایش روزانه، متوسط مصرف روزانه خوراک و ضریب تبدیل خوراک و پروفایل لیپیدی خون) وجود ندارد. علاوه بر آن استفاده از پودر چای سبز در جیره به طور قابل توجهی سطح کاهش گلوتاتیون کبد را نسبت به گروه شاهد افزایش و سطح مالون­دی­آلدئید بافت گوشت را کاهش داد. علاوه بر این استفاده از مکمل، سطح آنتی­بادی اختصاصی علیه ویروس نیوکاسل را در سن 28 و 35 روزگی در جوجه­‌های گوشتی افزایش­ داد (16).

اثر استفاده از ( 0/5 و 1 گرم به ازای هر کیلوگرم جیره) پودر چای سبز در جیره بر عملکرد رشد، خصوصیات لاشه، پارامترهای بیوشیمیایی خون، پایداری اکسیداتیوی گوشت در جوجه­‌های گوشتی تعیین ­شد. مکمل مورد استفاده تاثیر مثبتی بر آنزیم کبدی و کاهش میزان مالون دی آلدئید تولید شده در ران جوجه­ های گوشتی داشت (17).

محققان تاثیر عصاره چای سبز ( 0/25 تا 1 درصد وزنی) را بر عملکرد رشد، ویژگی­های لاشه، پارامترهای خون و متابولیت­های چربی جوجه­‌های گوشتی در حال رشد مورد ارزیابی قرار دادند. نتایج تاثیر مثبتی بر عملکرد رشد، ویژگی­های لاشه، پارامترهای خون و متابولیت­های لیپیدی جوجه‌های گوشتی درحال رشد نشان­ داد. مکمل­‌سازی با عصاره چای سبز باعث کاهش میزان چربی شکمی و برخی متابولیت­‌های لیپیدی جوجه‌­های گوشتی شد. بنابراین محققان به این نتیجه رسیدند که چای سبز نه تنها می‌­تواند برای کاهش چربی شکمی و متابولیت­‌های لیپیدی استفاده شود، بلکه باعث  تقویت پاسخ آنتی اکسیدانتی­ می­شود (18).

در مطالعه‌­ای دیگر، تاثیر مکمل غذایی عصاره چای سبز بر میکروبیوتای روده مرغ مورد ارزیابی قرار گرفت. ترکیبات میکروبیوتای روده با استفاده از توالی یابی 16Sr DNA تعیین شد. نتایج نشان­ داد استفاده از این مکمل در جیره غذایی باعث افزایش فراوانی گالی باکتری­‌های با توان بیماری‌­زایی در روده مرغ می‌­شود. بنابراین پودر چای سبز می‌­تواند با تغییر ترکیبات روده جوجه‌­های گوشتی تا حد زیادی بر میکروبیوتای روده تاثیرگذارد (19).

در مطالعه­ دیگری، استفاده از عصاره چای سبز در جیره غذایی به مقدار (1 درصد وزنی)، موجب کاهش وزن جوجه­‌های گوشتی در سنین پایین (21-0 روزگی) شد. اما در اواخر دوره تولید (42-21 روزگی) وزن را افزایش داد.  ضریب تبدیل خوراک نسبت به گروه شاهد تغییری نشان نداد. در گروه مورد آزمایش نسبت به گروه شاهد، وزن عضله ران بیشتر و  مقدار چربی شکمی کمتر بود. همچنین مقدار کلسیم در گوشت سینه کاهش یافت. پودر چای سبز موجب تکثیر لاکتوباسیلوس شده و از تکثیر اشرشیاکلی در ایلئوم و سکوم جلوگیری نمود. بنابراین، محققان پیشنهادکردند افزودن پودر چای سبز به جیره طیور می­‌تواند یک افزودنی مناسب برای بهبود رنگ گوشت و تولید لاکتوباسیلوس در پرورش جوجه‌­های گوشتی باشد (20).

علاوه بر مطالعات فوق، گزارش‌­هایی مبنی بر تاثیر نامطلوب چای سبز به عنوان مکمل­‌های خوراک بر پارامترهای مختلف طیور وجود دارد. در  پژوهشی اثرات مقایسه‌ای پودر و عصاره چای سبز بر عملکرد جوجه‌های گوشتی تعیین شد (21).  با استفاده از عصاره چای سبز در جیره، مصرف خوراک و  وزن نسبی  لاشه، سینه و ران به طور معناداری کاهش یافت. اثرات استفاده از عصاره چای سبز (1تا 3 درصد وزنی) بر تولید و کیفیت تخم‌­مرغ مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد افزودن 1 درصد عصاره چای سبز تاثیر کمی بر تولید تخم‌­مرغ و تبدیل خوراک داشت اما مقادیر بالاتر (بیشتر از 2 درصد) به طور قابل توجهی عملکرد تولید تخم­‌مرغ را کاهش داد (22).

مطالعات دیگری در زمینه تاثیر استفاده از سطوح مختلف پودر چای سبز به عنوان افزودنی خوراک بر عملکرد تولیدی، کیفیت لاشه و اندام­‌های جوجه‌­های گوشتی صورت ­گرفت. نتایج نشان­ داد مصرف این مکمل در سطوح مختلف (0/5 تا  1/5 درصد وزنی) باعث کاهش رشد و وزن بدن در سن 21 روزگی نسبت به گروه شاهد شد. وزن سکوم و روده کوچک در جوجه­‌های تغذیه­‌شده با جیره حاوی  0/5 درصد وزنی مکمل چای سبز به طور معنی داری در مقایسه با گروه‌های تغذیه­‌شده با (1 و  1/5 درصد) پودر چای سبز، کاهش یافت (23).

تاثیر استفاده از روغن ماهی (0، 15 و 20 گرم بر کیلوگرم) و عصاره چای سبز (0، 10 و 15 گرم بر کیلوگرم) بر پارامترهای خون جوجه‌­های گوشتی طی یک دوره 42 روزه پرورش مورد بررسی قرار گرفت (24). نتایج نشان­ داد استفاده از 15 گرم عصاره چای سبز باعث افزایش قابل توجه اسید اوریک پلاسما شد. اما در صورت ترکیب با روغن ماهی، محتوای اسید اوریک پلاسما کمتر از حالت قبل بود. استفاده از 15 گرم بر کیلوگرم عصاره چای سبز در جیره غذایی باعث کاهش قابل توجه LDL و نسبت LDL به HDL شد. به طور کلی صفات عملکرد جوجه­‌های گوشتی تغذیه شده با عصاره چای سبز با و بدون روغن ماهی کاهش یافت که به کاهش مصرف خوراک و کاهش بازده انرژی و پروتئین نسبت داده شد (24).

محققان از دانه‌های زیره سیاه، برگ درمنه و چای سبز به‌عنوان محصولات گیاهی در جیره‌های گوشتی استفاده کردند و اثرات آن‌ها را بر عملکرد، اجزای خون، ایمنی و جمعیت باکتری‌های روده مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد که دانه‌­های زیره سیاه به تنهایی یا همراه با برگ درمنه باعث بهبود سلامت جوجه‌های گوشتی می‌شود، اما چای سبز تأثیر منفی بر مصرف خوراک داشت، بنابراین، پیشنهاد می‌شود که نمی‌توان از آن به عنوان جایگزین مناسبی برای مانان الیگوساکارید تجاری استفاده کرد (25).

اسطوخودوس

ترکیبات گیاهی

اسطوخودوس گیاهی است چند ساله که دارای طعم تلخ و بوی مطبوع می‌­باشد. اسانس این گیاه حاوی ترکیباتی مانند استات لانالیل، اسید بوتیریک، اسید پروپیونیک، اسید، لینالول آزاد، گرابول و والریک است (26).

جدول 2- تاثیر استفاده از اسطوخودوس در تغذیه طیور

اثرات مطلوب و نامطلوب استفاده از اسطوخودوس در تغذیه طیور

جدول (2) اثرات استفاده از اسطوخودوس در تغذیه طیور را بطور خلاصه نشان می‌­دهد. محققان اثرات عصاره اسطوخودوس (24 و 48 میلی­گرم بر کیلوگرم خوراک) را بر عملکرد رشد، کیفیت لاشه و وضعیت آنتی­اکسیدانی جوجه­‌های گوشتی مورد بررسی قرار دادند.

450 قطعه جوجه گوشتی سویه راس با سه تیمار غذایی و هر تیمار با سه تکرار 45 قطعه‌­ای مورد بررسی قرار گرفت. تا 21 روزگی ، وزن جوجه‌هایی که با 24 میلی­گرم عصاره اسطوخودوس به ازای هر کیلوگرم خوراک تغذیه شده بودند به طور معنی­‌داری بیشتر از گروهی بود که با 48 میلی­گرم عصاره اسطوخودوس به ازای هر کیلوگرم خوراک تغذیه­ شده بودند. جیره‌­های حاوی 24 و 48 میلی گرم عصاره اسطوخودوس باعث افزایش وزن نهایی پرندگان در سن 39 روزگی شدند. تفاوتی از نظر مصرف خوراک، ضریب تبدیل خوراک، و مرگ و میر در بین تیمارها مشاهده نشد. درصد نسبی وزن طحال پرندگانی که با 24 میلی­گرم عصاره اسطوخودوس به ازای هر کیلوگرم خوراک تغذیه شده بودند، نسبت به گروهی که با 48 میلی­‌گرم خوراک تغذیه شده بودند کمتر بود، هر چند این تفاوت با گروه شاهد معنی دار نبود. پرندگانی که با جیره‌­های مکمل شده با 24 و 48 میلی گرم عصاره اسطوخودوس به ازای هر کیلوگرم خوراک تغذیه شدند، گوشت سینه روشن‌­تر و غلظت بالاتر سوپراکسید دیسموتاز در مقایسه با گروه شاهد داشتند. محققین به این نتیجه رسیدند که عصاره این گیاه می­‌تواند به عنوان محرک رشد در جوجه‌های گوشتی استفاده شود و به دلیل فعالیت آنتی­اکسیدانی آن از آسیب کبدی جلوگیری­کند (27). محققان اثرات پودر اسطوخودوس را به عنوان یک افزودنی گیاهی خوراک بر عملکرد رشد، صفات لاشه، کیفیت گوشت، هیستومورفولوژی ژژنوم و جمعیت میکروبی روده در جوجه‌های گوشتی ارزیابی کردند. نتایج نشان داد که پودر اسطوخودوس (سطح 1 درصد) به طور معنی‌داری مصرف خوراک را در طول دوره و کل دوره پرورش افزایش داد. همچنین وزن بدن افزایش و ضریب تبدیل خوراک در طول دوره پرورش، بهبود یافت. پودر اسطوخودوس به طور قابل توجهی منجر به کاهش عمق کریپت در ژژنوم و و افزایش ارتفاع پرزهای روده نسبت به گروه شاهد شد. نویسندگان پیشنهاد کردند که می­توان از پودر اسطوخودوس برای بهبود عملکرد رشد و کیفیت گوشت در ‌جوجه­‌های گوشتی استفاده کرد (28).

محققان عملکرد رشد، پارامترهای بیوشیمیایی خون، و میکروبیوتای ایلئوم را در ‌جوجه­‌های گوشتی تغذیه­ شده با آب آشامیدنی حاوی اسانس طبیعی اسطوخودوس مورد بررسی قراردادند. نتایج نشان داد که افزودن اسانس طبیعی اسطوخودوس تأثیر مثبتی بر افزایش وزن بدن در دوره دوم پرورش (22-42 روزگی) داشت. ‌جوجه­‌های گوشتی دریافت­ کننده اسانس اسطوخودوس به طور متوسط 6/35 درصد بیشتر از گروه شاهد وزن داشتند و هیچ تفاوتی در میزان مصرف خوراک، مصرف آب، میزان بقا و پارامترهای بیوشیمیایی خون در گروه‌­ها مشاهده نشد. افزودن عصاره اسطوخودوس به آب آشامیدنی، موجب کاهش میکروارگانیسم‌­های بیماری­‌زا و افزایش تعداد باکتری­‌های پروبیوتیک شد که تاثیر مثبتی بر میکروفلور ایلئوم داشت (29).

در مطالعه­‌ای دیگر اثرات مکمل‌سازی سطوح مختلف (300 و 600 میلی‌گرم بر کیلوگرم) عصاره اسطوخودوس بر عملکرد رشد و ویژگی‌های فیزیولوژیکی جوجه‌های گوشتی بررسی­ شد. نتایج نشان داد تیمارها تاثیر معنی­‌داری بر میزان مصرف خوراک نداشتند و هیچ تاثیری از تیمارها بر افزایش وزن بدن و ضریب تبدیل خوراک در طول دوره آغازین (21-0 روزگی) مشاهده نشد. با این حال، ‌جوجه­‌های تغذیه شده با 600 میلی­گرم عصاره اسطوخودوس افزایش وزن بیشتری را نشان دادند و ضریب تبدیل غذایی این گروه در طول دوره رشد (42-21 روزگی) کاهش یافت. علاوه بر این عصاره اسطوخودوس باعث افزایش فعالیت سوپراکسید دیسموتاز در خون و کبد و فعالیت گلوتاتیون پراکسیداز در خون شد، اما غلظت پلاسمایی مالون دی آلدئید را کاهش داد (30).

بر اساس تحقیقات قبلی، افزودن اسطوخودوس به خوراک، تأثیرات نامطلوبی  در تغذیه طیور نشان داده است. در یک مطالعه اثرات اسانس اسطوخودوس (100 تا 800 میلی‌گرم بر کیلوگرم خوراک) بر ویژگی‌های لاشه و میکرو فلور سکوم جوجه‌های گوشتی مورد ارزیابی قرار گرفت. پرندگانی که 400 میلی گرم اسطوخودوس به ازای هر کیلوگرم خوراک دریافت کردند، وزن لاشه، سینه، ران، بال، گردن و سنگدان کمتری نسبت به پرندگان سایر گروه‌‌­ها داشتند و ‌جوجه­‌های گوشتی تغذیه شده با 600 میلی گرم اسطوخودوس به ازای هر کیلوگرم خوراک، تعداد کمتری لاکتوباسیلوس در سکوم نسبت به سایر گروه‌ها داشتند (31).

گزنه

ترکیبات گیاهی

گزنه به طور گسترده در نقاط مختلف جهان یافت می­‌شود و برای بهبود سلامت مورد استفاده قرار می­‌گیرد. این گیاه حاوی بیش از 50 ترکیب شیمیایی مختلف از جمله نشاسته، صمغ، آلبومین، شکر، رزین، هیستامین، استیل کولین، کولین و سروتونین است (32).

جدول 3- تاثیر استفاده از گزنه در تغذیه طیور

اثرات مطلوب و نامطلوب استفاده از گزنه در تغذیه طیور

اثرات مفید استفاده از گزنه در تغذیه طیور در جدول (3) مشخص گردیده است. در یک مطالعه اثرات استفاده از گزنه ( 0/75-2% وزنی ) در جیره طیور بر عملکرد، کیفیت تخم­‌مرغ، پارامترهای بیوشیمیایی خون و پارامترهای ایمنی مرغ­‌های تخمگذار مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که استفاده از این گیاه دارویی با سطوح مختلف تأثیر معنی‌داری بر عملکرد، پارامترهای خونی و کیفیت تخم‌مرغ داشت، اما تأثیر معنی‌داری بر سیستم ایمنی مرغ‌های تخم‌گذار نداشت. بیشترین میزان مصرف غذا، میزان تولید و افزایش وزن بدن در گروه تیمار مشاهده شد. همچنین غلظت کلسترول، تری گلیسیرید و LDL خون به طور معنی داری در گروه تیمار نسبت به گروه شاهد کاهش ­یافت (32).

در یک مطالعه اثر گزنه (2-0% وزنی) بر خصوصیات لاشه جوجه‌های گوشتی نر مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس یافته‌ها، بیشترین و کمترین درصد روده (5/26 و 3/91 درصد) در گروه‌های تیمار سوم و بیشترین و کمترین درصد سنگدان (2/9 و 2/44 درصد) در گروه تیمار دوم و شاهد مشاهده شد. بیشترین و کمترین درصد کبد (3/85 و 2/87 درصد) در گروه‌‌­های تیمار پنجم و سوم مشاهده شد. نویسندگان پیشنهاد کردند که گزنه می­‌تواند به طور موثری ویژگی­‌های لاشه ‌جوجه­‌های گوشتی را بهبود بخشد (33).

در یک مطالعه اثرات دارویی گزنه (0/5 تا 2 درصد وزنی) بر عملکرد رشد، پاسخ ایمنی و پارامترهای بیوشیمیایی خونی جوجه‌های گوشتی بررسی­ شد. نتایج نشان داد که مصرف گزنه (1 درصد وزنی) باعث افزایش وزن ‌جوجه­‌های گوشتی در سن 42 روزگی شد. ضریب تبدیل خوراک ‌جوجه­‌های گوشتی تغذیه شده با جیره حاوی (1 درصد وزنی) گزنه به طور معنی­‌داری در مقایسه با گروه شاهد در سن 0-21 و 0-42 روزگی بهبود یافت. غلظت تری­گلیسیرید و کلسترول خون در ‌جوجه­‌های گوشتی که با جیره گزنه (1 درصد وزنی) تغذیه شده بودند، به طور معنی داری کاهش یافت. تفاوت معنی­ داری در هیچ یک از پارامترهای ایمنی مشاهده ­نشد. یافته­‌ها نشان می­دهد که مکمل گزنه به میزان (1 تا 2 درصد وزنی) می­تواند به عنوان محرک رشد در جیره ‌جوجه­‌های گوشتی استفاده شود (34).

در مطالعه دیگری اثرات افزودن گزنه ( 6/25 تا 25 گرم بر کیلوگرم) به جیره غذایی مرغ­‌های تخمگذار و تاثیر آن بر رنگ زرده مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که گزنه یک ابزار موثر برای رسیدن به رنگ زرد بهینه، بدون هیچ گونه عوارض جانبی است (35).

عملکرد رشد، متابولیت­‌های خون، پایداری آنتی‌­اکسیدانی و ویژگی­‌های لاشه ‌جوجه­‌های گوشتی تغذیه شده با جیره حاوی پودر یا عصاره گزنه (5 و 10 گرم بر کیلوگرم خوراک) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که وزن اندام­‌های داخلی لاشه مانند کبد، کیسه صفرا، سنگدان، پیش معده و ریه تحت تأثیر سطوح مختلف پودر و عصاره گزنه قرار گرفتند. متابولیت‌­های خون نشان داد که استفاده از پودر یا عصاره گزنه باعث کاهش آسپارتات آمینو ترانسفراز (AST) در پرندگان می­شود. با این حال، پارامترهای خون مانند آلکالین فسفاتاز (ALP)، آلانین ترانس آمیناز (ALT)، گلوکز، کلسترول و تری­گلیسیرید تحت تاثیر تیمارهای غذایی قرار نگرفتند (36).

نتایج یک مطالعه نشان داد افزودن پودر یا عصاره گزنه بر مواد واکنش دهنده با اسید تیوباربیتوریک (TBARS) که به عنوان شاخصی از اکسیداسیون لیپیدی گوشت پس از ذخیره‌سازی در نظر گرفته می­شود، تاثیر نداشت (36). باتوجه به نتایج محققان بیان نمودند گنجاندن 10 گرم اسانس گزنه به ازای هر کیلوگرم جیره احتمالاً می­تواند موجب تحریک عملکرد اندام‌­های داخلی شده و تاثیر مثبتی بر وزن ‌جوجه­‌های گوشتی داشته ­باشد (37).

به منظور بررسی تاثیر سطوح مختلف ( 0/5 تا 1/5 درصد وزنی) استفاده از گیاه گزنه در جیره غذایی طیور و تاثیر آن بر بیان ژن آنتی­اکسیدانی و پاسخ­‌های ریوی مطالعه‌­ای انجام ­شد. یافته­‌ها بیانگر بیان بیش­ از حد ژن­‌های کاتالاز (CAT) و سوپراکسید دیسموتاز 1 (SOD1) در کبد و ریه ‌جوجه­‌های تغذیه شده با گزنه بود. پراکسیداسیون لیپیدی پس از مصرف مکمل گزنه به طور قابل توجهی کاهش ­یافت و میزان غلظت اکسید نیتریک در خون این پرندگان نسبت به گروه کنترل به طور معنی­ داری بالاتر بود. استفاده از گزنه در تغذیه طیور، بیان ژن­‌های آنتی‌اکسیدانی کبدی و ریوی را بهبود می‌­بخشد (38).

در مطالعه دیگری، تأثیر عصاره ریشه گزنه ( 0/02 تا 0/05 درصد وزنی) بر عملکرد ‌جوجه­‌های گوشتی انجام شد. نتایج نشان داد که عصاره باعث افزایش وزن بدن و  ضریب تبدیل خوراک شد. بنابراین عصاره می­‌تواند به عنوان جایگزینی برای آنتی­‌بیوتیک­‌ها در جیره ‌جوجه­‌های گوشتی استفاده شود (39).

محققان اثرات مکمل غذایی پودر گزنه را بر عملکرد تخم‌گذاری، کیفیت تخم‌مرغ و برخی پارامترهای بیوشیمیایی خون بلدرچین ژاپنی مورد ارزیابی قراردادند؛ در این مطالعه 144 بلدرچین ژاپنی ده هفته­‌ای به سه تیمار غذایی

1. جیره پایه بدون عصاره گزنه
2. جیره با 3 درصد عصاره گزنه
3. جیره با 6 درصد عصاره گزنه

و هر تیمار با چهار تکرار برای دوره پرورش 12 هفته­‌ای انتخاب­ شدند. نتایج نشان داد که مصرف خوراک روزانه از نظر آماری در بین گروه‌ها تفاوتی نداشت. میانگین تعداد تخم‌گذاری‌ها بین 65 تا 69 تخم با میزان تخم‌گذاری از 76/8 تا 82/1 درصد متغیر بود. درصد تخم‌های ترک‌خورده در بین گروه‌ها تفاوت معنی‌داری نداشت و بین 1/6 تا 1/9 درصد متغیر بود. وزن تخم‌­ها مشابه بود و ضریب تبدیل خوراک در بین گروه‌‌­ها باهم تفاوت چندانی نداشت. سطح کلسترول زرده تخم‌­مرغ، کلسترول خون و سطوح تری گلیسیرید خون در گروه تغذیه شده با 6 درصد عصاره گزنه در مقایسه با گروه شاهد به طور قابل توجهی کاهش یافت. عصاره گزنه تاثیری بر میزان کلسیم، فسفر و منیزیم خون نداشت (40).

با توجه به تحقیقات قبلی، استفاده از گزنه به عنوان مکمل خوراک، تاثیر نامطلوبی بر عملکرد رشد، پارامترهای ایمونولوژیک، پارامترهای خونی و پارامترهای بیوشیمیایی خون طیور نداشت.

پونه

ترکیبات گیاهی

مهم­ترین ترکیبات اسانس پونه عبارتند از: ترانس کاریوفیلن، اکالیپتول، ژرماکرن-D و ویریدی فلورول (41).

جدول 4- تاثیر استفاده از پونه در تغذیه طیور

اثرات مطلوب و نامطلوب پونه در تغذیه طیور

اثرات پودر پونه (1 تا 3 درصد وزنی) به عنوان جایگزینی برای آنتی بیوتیک برای ‌جوجه­‌های گوشتی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که مکمل 2 درصد وزنی پونه عملکرد افزایش وزن بدن، ضریب تبدیل خوراک و میزان گوشت سینه را بهبود بخشید (42)

در یک مطالعه اثرات سطوح مختلف (2-0/5% وزنی) پودر پونه بر عملکرد (وزن بدن، مصرف خوراک و تبدیل خوراک)، پارامترهای لاشه و اجزای داخلی بدن (چربی شکمی، سنگدان، سینه، وزن ران و کبد)، پارامترهای خونی (گلوکز، کلسترول، تری­گلیسیرید، آلبومین، اسید اوریک، هتروفیل، لنفوسیت، و هتروفیل/لنفوسیت) ‌جوجه­‌های گوشتی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد بین تیمارها از نظر عملکرد، صفات لاشه و پارامترهای بیوشیمیایی خون جوجه‌های گوشتی تفاوت معنی‌داری وجود نداشت. نتایج کلی نشان داد که استفاده از 0/5 درصد وزنی پونه در جیره جوجه‌های گوشتی تأثیر مثبتی بر عملکرد و صفات لاشه آن­ها خواهد داشت (43).

در مطالعه دیگری، اثرات سطوح پونه در جیره (0،  0/25، یا  0/5 درصد وزنی) بر عملکرد رشد و تعداد باکتری‌­ها در ژژنوم ‌جوجه­‌های گوشتی بررسی ­شد. نتایج نشان داد میانگین وزن نهایی و افزایش وزن بدن در همه گروه‌‌­ها مشابه بود. ضریب تبدیل خوراک برای جیره با سطوح 0، 0/25 و 0/5 درصد وزنی پونه، به ترتیب 1/5، 1/5 و 1/41 بود. استفاده از مکمل پونه تعداد باکتری­های E. coli را کاه ش­داد و تعداد باکتری­‌های اسید لاکتیک ژژنوم را افزایش داد، در نتیجه، مکمل غذایی پونه ضریب تبدیل خوراک را بهبود بخشید (44).

محققین اثرات سطوح مختلف ( 2-0/5% وزنی) عصاره پونه را بر عملکرد ایمنی ‌جوجه­‌های گوشتی مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد سطوح مختلف استفاده از عصاره پونه در جیره، تاثیر معناداری بر مهار هماگلوتیناسیون (سطوح آنتی­بادی علیه واکسن ویروس نیوکاسل) و نسبت هتروفیل: لنفوسیت، نداشت. گروه تیمار با (1% وزنی) پونه بهترین عملکرد را در پاسخ ایمنی در برابر بیماری نیوکاسل نشان داد (45).

در مطالعه­‌ای دیگر اثر استفاده از سطوح مختلف (0، 32، 65 و 130 میلی­گرم/ کیلوگرم عصاره پونه) در جیره مرغ تخمگذار مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد استفاده از این مکمل ضریب تبدیل خوراک، تولید تخم­‌مرغ، وزن تخم­‌مرغ و استحکام پوسته را بهبود بخشید. از سوی دیگر، هیچ تأثیری بر مصرف خوراک، میزان آلبومین، وزن مخصوص و برخی پارامترهای خونی مرغ‌های تخم‌گذار نشان نداد (46).

در گزارشی دیگر، اثر استفاده از سطوح مختلف عصاره پونه (200، 300 و 400 میلی گرم در کیلوگرم جیره) در جیره غذایی بلدرچین ژاپنی بهبود قابل توجهی در ضریب تبدیل خوراک نشان داد. وزن اندام‌­ها به طور معنی داری تحت تأثیر تیمارهای آزمایشی قرار نگرفت. سطح تری­گلیسیرید خون در گروه‌‌­هایی که جیره‌­های مکمل با سطوح مختلف اسانس دریافت­ کردند، کاهش­ یافت. یافته­‌ها حاکی از آن است که اسانس­ های گیاهی می‌­توانند به عنوان جایگزینی مناسب برای آنتی‌­بیوتیک‌های محرک رشد، بدون تأثیر بر سلامت بلدرچین استفاده شوند (47).

در یک مطالعه تأثیر سطوح مختلف (0/5 تا 1/5 درصد وزنی) عصاره‌ی پونه بر عملکرد، صفات تخم‌مرغ، پارامترهای بیوشیمیایی خون (تری‌گلیسرید، آلبومین، پروتئین کل و محتوای اسید اوریک) و پارامترهای ایمنی (هتروفیل و لنفوسیت) مرغ‌های تخم‌گذار مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد استفاده از عصاره پونه تاثیر معنی­ داری بر عملکرد، ویژگی­‌های تخم­‌مرغ، پارامترهای بیوشیمیایی خون و پارامترهای ایمنی مرغ تخمگذار دارد. استفاده از پودر پونه با غلظت ( 1/4 درصد وزنی) باعث افزایش عملکرد، کاهش پارامترهای خون و بهبود عملکرد مرغ تخمگذار می­گردد. نتایج اندازه­‌گیری میزان لنفوسیت مرغ­‌های تخمگذار نشان داد که دوزهای مختلف پودر و عصاره پونه می­‌تواند صفات تخم مرغ، پارامترهای بیوشیمیایی خون و ایمنی مرغ­‌های تخمگذار را بهبود بخشد (48).

محققان اثرات پروبیوتیک­‌ها (1 و 2 درصد وزنی) و پودر پونه (1 و 2 درصد وزنی) را بر عملکرد (متوسط وزن تخم­‌مرغ، درصد تولید تخم مرغ، تولید توده­ای تخم­‌مرغ، مصرف خوراک و ضریب تبدیل خوراک) در مرغ‌های تخمگذار بررسی­‌کردند. نتایج نشان داد که پودر پونه به تنهایی یا در ترکیب با پروبیوتیک­‌ها اثرات نامطلوبی بر عملکرد مرغ‌­ها داشتند (49).

در مطالعه­‌ای دیگر اثرات استفاده از پونه (5 و 10 گرم بر کیلوگرم خوراک) بر عملکرد (وزن بدن، مصرف خوراک و ضریب تبدیل خوراک)، لاشه و همچنین برخی از صفات اندام داخلی (چربی شکمی، سنگدان، سکوم و وزن روده کوچک) و پاسخ­‌های ایمنی (آنفولانزا و نیوکاسل) در ‌جوجه­‌های گوشتی ارزیابی شد. نتایج نشان داد عملکرد، وزن اندام‌­های داخلی و ویژگی­‌های لاشه به طور معنی­ داری تحت تاثیر پودر پونه قرار نگرفت. استفاده از جیره غذایی همراه با پودر پونه در یک دوره 42 روزه پرورش، پاسخ‌ ایمنی هومورال را تحت تأثیر قرارنداد. نتایج این مطالعه نشان داد که گنجاندن پودر پونه تأثیر مثبتی بر عملکرد رشد جوجه‌های گوشتی نداشت (50).