مقدمه
در سال 2024 میلادی مسئولان بهداشت ایالت تگزاس آمریکا زنگ خطر جدی را برای کنترل آنفولانزای پرندگان در گله های گاو شیری به صدا درآوردند. این تصمیم زمانی اتخاذ شد که اولین مورد ابتلای انسان به آنفولانزای پرندگان که از گاوهای شیری به فردی سرایت کرده بود، گزارش گردید. این فرد کارگری بود که مسئولیت مراقب از گاوها در این گاوداری را برعهده داشت. سویه ویروس از نوع آنفولانزای فوق حاد پرندگان H5N1 بود. وزارت کشاورزی آمریکا (USDA) بلافاصله بعد از این گزارش تایید کرد که گله های دیگری از گاوهای شیری در ایالت های کانزاس، نیومکزیکو، آیداهو و میشیگان درگیر آنفولانزای پرندگان شده است. لازم به ذکر اینکه تا قبل از این گزارش، وزارت کشاورزی آمریکا از وجود بیماری مرموذی در گله های گاو شیری خبر می داد که باعث کاهش اشتها، افت تولید شیر و تب مختصر شده بود، که بعد از تایید درگیری با آنفولانزای پرندگان، مشخص شد اینها همه علایم بیماری آنفولانزای پرندگان در این حیوانات بوده است.
گسترش ویروس آنفولانزای پرندگان در گله های گاوهای شیری به این معنی است که ویروس برای انتقال به انسان یک گام به جلو حرکت نموده است. در واقع، یافته های علمی تایید می کند که ساختار ویروس تغییراتی یافته است که بتواند خود را در بدن پستانداران سازگار نماید. وزارت کشاورزی آمریکا برای کنترل سرایت آنفولانزای پرندگان، انتقال و جابه‌جایی هر نوع دامی از جمله گاو شیری را بین ایالت های مختلف مستلزم انجام تست تشخیص آنفولانزای پرندگان و منفی بودن جواب این تست نموده است. در صورتی که تست گاوی مثبت باشد، اجازه جابه‌جایی داده نمی شود و گاودار ملزم به انتشار تمامی اطلاعات اپیدمیولوژیکی در مورد واحد گاوداری خویش خواهد بود. متعاقب این اتفاقات، سازمان غذا و داروی آمریکا رصد ویروس آنفولانزای پرندگان در نمونه های شیر در بازار آمریکا را در دستور کار قرار داد و مشخص شد که مواد ژنتیکی غیرفعال شده ویروس در تعداد قابل توجهی از نمونه های شیر جمع آوری شده از بازار مصرف کنندگان یافت شد. علت غیرفعال شدن ویروس می تواند در حین پاستوریزاسیون شیر صورت گرفته باشد. این بدان معنی است که مصرف شیر خام می تواند در گسترش بیماری آنفولانزای پرندگان نقش داشته باشد. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری های آمریکا تایید نمود که وجود قطعات ویروس آنفولانزای پرندگان در شیرهای پاستوریزه خطر ایجاد بیماری در انسان را ندارد. بنابراین، توصیه می شود که شیر حتما به صورت پاستوریزه مصرف شود.
از آنجا که مورد گسترش آنفولانزای پرندگان به گاو و انسان رخ داده است، سناریویی مشابه آنچه در بیماری همه‌گیری کرونا در انسان در سال 2020 رخ داد، در رابطه با آنفولانزای پرندگان دور از ذهن نیست. رخدادی از این دست در کشوری مانند آمریکا که استانداردهای ایمنی زیستی در سطح بالایی قرار دارد، در کشورهای دیگری که که از سطح پایینی از ایمنی زیستی برخوردارند، می تواند به گسترش بسیار سریع بیماری منجر شود. بنابراین، اتخاذ و اجرای یک رویکرد واحد برای کنترل ویروس و حفظ سلامت مردم، حیوانات و محیط زیست بسیار ضروری است.
رویکرد سلامت واحد
سازمان جهانی بهداشت (WHO: World Health Organization) رویکرد سلامت واحد را که یک رویکرد یکپارچه برای تعادل و بهینه سازی سلامت مردم، حیوانات و محیط زیست است، مطرح نموده است (شکل‌های 1 و 2). این رویکرد از منظر پیشگیری، پیش‌بینی، شناسایی و پاسخ به تهدیدات جهانی بهداشت شایان اهمیت است. اعمال چنین رویکردی در واحدهای گاوداری و مرغداری از جهات مختلف دارای اهمیت است. اول اینکه سیستم پرورش در شرایط امروزی یک سیستم متراکم است که تعداد زیادی حیوان را در کنار هم قرار می‌دهد که سرایت و شیوع بیماری ها را بین حیوانات و از حیوانات به کارگران دامداری به راحتی تسهیل می‌کند. دوم اینکه در بسیاری از کشورهای دنیا کارگران واحدهای دامداری از حقوق و مزایای پایینی در مقایسه با سایر مشاغل برخوردارند. برای مثال، اداره کار آمریکا در سال 2018 میلادی گزارش نمود که حقوق مراقبین دام و کارگران دامداری به طور متوسط 2200 دلار در ماه بوده و این میزان بسیار کمتر از میانگین کارگران در سایر مشاغل (3200 دلار در ماه) بوده است. حقوق و مزایای پایین از نظر روانی و فیزیکی استرس زیادی به این نیروهای کار وارد نموده و آنها را در برابر بیماری ها بسیار آسیب‌پذیر می‌کند و علاوه‌براین باعث شده تا پروتوکل‌های بهداشتی را با جدیت به کار نبندند.
یک جنبه مهم دیگر، عدم وجود مشوق‌های کافی برای اجرای رویکرد سلامت واحد در دامداری هاست. برای مثال، از نظر علمی ثابت شده که بیماری سل گاوی Bovine tuberculosis که بیماری مشترک بین انسان و دام است را با تزریق واکسن های انسانی به دام می توان کنترل نمود و زمینه ریشه‌کنی بیماری را فراهم کرد. با این وجود، واکسیناسیون گاوها در بسیاری از کشورهای در حال توسعه انجام نمی گیرد. همین سناریو در مورد بیماری آنفولانزای پرندگان نیز صادق است. در صورتی که بتوان دام ها را نیز علیه این بیماری واکسینه کرد، به کنترل بیماری و جلوگیری از گسترش عفونت کمک خواهد نمود.
شکل 1. بخش های مختلف و مرتبط با هم در رویکرد سلامت واحد
شکل 2. تصویر کلی از روابط بین بخش های مختلف در کره زمین در رویکرد سلامت واحد
نتیجه‌گیری
در سه دهه گذشته، حدود 75 درصد از کل بیماری‌های عفونی نوظهور در انسان، منشا حیوانی داشته است و به عبارت دیگر، بیماری مشترک انسان و دام Zoonotic بوده است. بنابراین، به اجرا گذاشتن برنامه های امنیت غذایی در سطح مزارع پرورش دام و طیور و یا در سطح کارخانجات تولید و فرآوری در صنعت خوراک برای شناسایی و کنترل نقاط بحرانی از اهمیت زیادی برخوردار است. باید توجه داشت که سلامت دام و طیور ارتباط تنگاتنگی با سلامت عمومی جامعه داشته و دام و طیور سالم به منابع طبیعی کمتری نیاز دارند و این به معنی تولید با حداقل ردپای کربن و آب است. علاوه براین، اجرای رهکارهای سلامت واحد به پیشگیری از مصرف آنتی بیوتیک‌ها و حل معضل مقاومت میکروبی علیه آنتی بیوتیک ها کمک می کند.
نویسنده:
دکتر فریبرز خواجعلی، استاد گروه علوم دامی دانشگاه شهرکرد
منابع
Fromsa, Abebe, Katriina Willgert, Sreenidhi Srinivasan, Getnet Mekonnen, Wegene Bedada, Balako Gumi, Matios Lakew et al. )2024) “BCG vaccination reduces bovine tuberculosis transmission, improving prospects for elimination.” Science 383 )6690( eadl3962.
Ly, H. (2024) Highly pathogenic avian influenza H5N1 virus infections of dairy cattle and livestock handlers in the United States of America. Virulence 15 (1), 2343931.
Majumder, M. A. A., Rahman, S., Cohall, D., Bharatha, A., Singh, K., Haque, M., & Gittens-St Hilaire, M. (2020). Antimicrobial stewardship: Fighting antimicrobial resistance and protecting global public health. Infection and Drug Resistance, 4713-4738.
Moore, Thomas C., Joseph Fong, Ayeisha M. Rosa Hernández, and Kristen Pogreba-Brown. (2021) CAFOs, novel influenza, and the need for One Health approaches. One Health 13 100246.
Zinsstag, J., Schelling, E., Waltner-Toews, D., & Tanner, M. (2011). From “one medicine” to “one health” and systemic approaches to health and well-being. Preventive Veterinary Medicine, 101(3-4), 148-156.
