مقدمه
دوره انتقال در گاوهای شیری از سه هفته قبل تا سه هفته پس از زایش می باشد. در برخی مواقع، 60 روز قبل از زایش تا 30 روز پس از زایش را به عنوان دوره انتقال در نظر می گیرند. مدیریت گاوها در این دوره کلید موفقیت در صنعت گاوداری محسوب می شود، زیرا بسیاری از تغییرات عمده فیزیولوژیکی، متابولیکی و رفتاری گاوها که تنش زا می باشد، در این دوره رخ می دهد. برای مثال، سوخت و ساز لیپیدها در کبد در این دوره بسیار افزایش یافته و ممکن است به تجمع چربی در کبد و بروز برخی ناهنجاری‌های متابولیکی منجر شود. از سوی دیگر، پاسخ ایمنی حیوان در اثر هایپوکلسمی و توازن انرژی منفی در سطح پایینی قرار دارد. سم های گاو طی این دوره در برابر فشارهای مکانیکی بسیار آسیب پذیر بوده و شانس ابتلا به التهاب و لنگش در این دوره بیش از سایر مواقع است. شکل 1 تغییرات فیزیولوژیکی مختلفی را که در بدن گاوهای شیری در دوره انتقال رخ می دهند، نشان داده است.

شکل 1 تغییرات در سطح بافت ها و اندام های مختلف در گاوهای شیری در دوره انتقال

تغییر رفتاری گاوها در دوره انتقال

از تغییرات رفتاری عمده می توان به کاهش مصرف خوراک، تغییر در زمان ایستادن و عدم تمایل به رقابت برای دسترسی به تغذیه در طول دوره های اوج خوراک اشاره نمود. سایر تغییرات رفتاری در جدول 1 ارایه شده است.

جدول 1. تغییرات رفتاری گاوهای شیری در دوره انتقال

تغییرات رفتاری دام در دوره انتقال باید با دقت و مراقبت زیر نظر گرفته شود تا دام قادر باشد از این دوره حساس با سلامت عبور نموده و تولید خوبی نیز داشته باشند. گاوهای با بیماری های بالینی علایم بیماری ها را از خود بروز می دهند. بیماری های تحت بالینی بیش از بیماری های بالینی حیوان را تحت تاثیر قرار می دهند. دامدار معمولا قادر به تشخیص بیماری های متوسط تا شدید بالینی در گله خود می باشد. شایان ذکر آن که تمام بیماری هایی که در این دوره اتفاق می افتند در زندگی آینده گاو موثر خواهند بود. حتی زمانی که یک گاو درمان شده و بهبود یابد، تاثیرات بیماری در دوره شیردهی همچنان با گاو خواهد بود. مثلا گاوی که به ورم پستان مبتلا شود، تولید شیر کمتری خواهد داشت و گاوی که به عفونت رحم (متریت) مبتلا شود، باروری ضعیف تری خواهد داشت.

توسعه سیستم های تشخیصی و رصد دام

یک اصل کلیدی وجود دارد که پیشگیری همیشه می تواند هم وقت و هم هزینه کمتری برای دامدار و هم اثرات بهتری بر سلامت و تولید آینده گاو به دنبال داشته باشد. پژوهشگران سیستم های تشخیص بیماری در گاوهای تازه زا را توسعه داده‌اند. در رابطه با شدت سخت‌زایی، یک سیستم نمره‌دهی 5 امتیازی توسعه داده شده است (جدول 2).

جدول 2. سیستم نمره‌دهی برای شدت سخت‌زایی در گاوهای شیری

در مورد رفتار دام نیز سیستم نمره‌دهی وجود دارد که در شکل 2 نشان داده شده است. در این سیستم، امتیاز 1 حاکی از گاوی است که هیچ نشانه‌ای از بیماری نداشته، چشم ها براق و گوش ها تیز هستند. امتیاز 2 دلالت بر گاوی است که به نظر افسرده می رسد، گوش ها افتاده و براقیت چشم ها دیده نمی شود. گاو با امتیاز 3 دارای افسردگی متوسط است، گوش های افتاده دارد، بی اشتهاست و چشم های بی فروغی دارد. در امتیاز 4، گاو افسردگی شدید داشته و دیگر نشانه های امتیاز 3 را دارد و در عین حال تمایلی به بلند شدن و ایستادن ندارد و همچنین تمایلی به حرکت در محیط اطراف ندارد. تغییرات آهسته و گاهی نامحسوس است. اگر دامدار تغییرات را ثبت ننماید ممکن است امتیازهای پایین را نادیده گرفته و فقط امتیاز 4 را در نظر بگیرد. تغییرات رفتاری باید در دفتر نمره‌دهی رفتاری ثبت شود و روزانه تحلیل گردد. گاوهای با امتیاز بیشتر از 1 باید به دقت از نزدیک نظارت شوند تا به مشکل اصلی پی برده شود.

شکل 2. سیستم نمره دهی رفتار گاوهای شیری

از آنجا که بیماری ها عموما مصرف خوراک و هضم و جذب را تغییر می دهند، شکل مدفوع نیز در چینی شرایطی دچار تغییر می شود. از اینرو، یک سیستم نمره‌دهی برای شکل مدفوع نیز توسعه داده شده است (شکل 3).

شکل 3. سیستم نمره‌دهی مدفوع گاوهای شیری

در این سیستم، امتیاز 1 مربوط به مدفوع آبکی است که شاید تشخیص آن به عنوان مدفوع سخت باشد. اسهال آبکی در زمان بیماری‌های عفونی رایج می باشد. امتیاز 2 نشان دهنده مدفوع شل و بدون قوام است که پس از خروج از مقعد دام پخش شده و به اطراف پاشیده می شود. این نوع مدفوع با عدم توازن جیره در ارتباط است و اگر تعداد زیادی از گاوها این علایم را نشان دهند باید از اول به جیره ها توجه شده و بازنگری انجام شود. امتیاز 3، مدفوع طبیعی است که شل بوده و پس از برخورد با زمین صدای تولوپی می کند. برخلاف امتیاز 2، در امتیاز 3 مدفوع پخش نمی شود و روی هم انباشته شده به طوری که ضخامت حداقل 2 سانتی‌متر دارد. این نوع مدفوع یک امتیاز ایده آل برای گاوها بوده که جیره خوبی دریافت می کنند. امتیاز 4 مدفوع کاملا خشک و سفت را نشان می دهد. این نوع مدفوع پس از اصابت با زمین صدای تولوپ شدیدی می دهد. امتیاز 5 نشاندهنده مدفوع خشک کروی است که شبیه مدفوع اسب است. وقتی با چکمه روی این نمونه مدفوع پاگذاشته شود، رد پا برجا می ماند. این نمونه مدفوع نشان دهنده جیره نا متوازن بوده و در گاوهای خشک و تلیسه ها مشاهده می شود و لازم است که جیره سریعا بازبینی شود.

نتیجه‌گیری

رصد روزانه گاوهای شیری در دوره انتقال و توجه به جزییات در رفتار دام، شکل ظاهری دام و شکل مدفوع از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. آموزش نیروهای بیماریاب و فحل‌یاب با توجه به موارد اشاره شده قبل از اینکه دام به شرایط نامطلوب برسد، می‌تواند سلامت دام را تامین کرده و با جلوگیری از حذف دام وعملکرد بهتر دام در دوره تولید بعدی می تواند در کاهش هزینه‌های تولید موثر باشد.

نویسنده:

مهندس عباس زال بیک، دانشجوی دکتری تغذیه دام دانشگاه شهرکرد

منابع

Barrier, A. C., Haskell, M. J., Macrae, A. I., & Dwyer, C. M. (2012). Parturition progress and behaviours in dairy cows with calving difficulty. Applied animal behaviour science, 139(3-4), 209-217.
Jensen, M. B. (2012). Behaviour around the time of calving in dairy cows. Applied animal behaviour science, 139(3-4), 195-202.
Lopreiato, V., Mezzetti, M., Cattaneo, L., Ferronato, G., Minuti, A., & Trevisi, E. (2020). Role of nutraceuticals during the transition period of dairy cows: A review. Journal of Animal Science and Biotechnology, 11, 1-18.
Mezzetti, M., Cattaneo, L., Passamonti, M. M., Lopreiato, V., Minuti, A., & Trevisi, E. (2021). The transition period updated: A review of the new insights into the adaptation of dairy cows to the new lactation. Dairy, 2(4), 617-636.
Miedema, H. M., Cockram, M. S., Dwyer, C. M., & Macrae, A. I. (2011). Changes in the behaviour of dairy cows during the 24 h before normal calving compared with behaviour during late pregnancy. Applied Animal Behaviour Science, 131(1-2), 8-14.
Proudfoot, K. L., Jensen, M. B., Weary, D. M., & Von Keyserlingk, M. A. G. (2014). Dairy cows seek isolation at calving and when ill. Journal of dairy science, 97(5), 2731-2739.