اهمیت میکس و بررسی یکنواختی خوراک

 

مقدمه

پیش فرض متخصصین تغذیه پس از تنظیم فرمول جیره های غذایی بر این است که تمامی حیوانات (پرنده ها) در داخل سالن پرورش به یک میزان برابر از مواد مغذی داخل خوراک استفاده خواهند نمود. قطع به یقین عدم دقت در مراحل مختلف ساخت خوراک از جمله اختلاط یا میکس می تواند تاثیرات منفی قابل توجهی بر عملکرد و سلامت پرندگان داشته باشد. اختلاط بهتر مواد خوراکی باعث شده تا پرندگان مواد مغذی مورد نیاز را به یک اندازه دریافت نموده و این امر موجب یکنواختی وزن پرندگان در گله می شود. این امر به ویژه در دوره های اول پرورش و برای پرندگان با سن پایین تر از اهمیت بسزایی برخوردار است. یکنواختی میکس را می توان با اندازه گیری ضریب تغییرات مربوط به میکس یک جزء مثلا کلر موجود در نمک خوراک و یا استفاده از یک ماده ردیاب ارزیابی نمود.

فاکتور های موثر بر توزیع مواد مغذی در داخل خوراک

این فاکتورها شامل موارد زیر می باشند:

1- نحوه نگهداری و ذخیره مواد مغذی

2- دقت در توزین و افزودن مواد اولیه

3- ترتیب افزودن مواد اولیه

4- ویژگی های مواد اولیه

5- نوع میکسر و زمان اختلاط

با توجه به اینکه میکسر قلب تپنده یک کارخانه تولید خوراک می باشد در این مقاله به بررسی روش های ارزیابی و بهبود کیفیت میکس در خوراک خواهیم پرداخت.

یکی از موارد کلیدی در دستیابی به یک ترکیب خوراک یکنواخت ترتیب و نحوه افزودن مواد اولیه به میکسر   می باشد. در این خصوص پیشنهاد می شود ابتدا مواد اصلی و پرمصرف (مواد خوراکی با مصرف بیش از 20% خوراک)، سپس مواد خوراکی فرعی (مواد خوراکی با مصرف 10 تا 20% خوراک)، بعد از آن مواد میکرو (مواد خوراکی با مصرف کمتر از 10% خوراک) و در آخر مایعات پس از انجام میکس خشک  بایستی به صورت اسپری (با زاویه و سرعت پاشش مناسب) به میکسر اضافه شوند.

رعایت حداقل و حداکثر حجم میکسر جهت میکس مناسب خوراک طبق توصیه های شرکت تولید کننده آن بایستی همیشه رعایت گردد ولی به طور کلی نبایستی کمتر از حداقل 50 % حجم میکسر پر شود و در زمان فعالیت میکسر انتهای پدال ها و ریبون ها ها قابل مشاهده باشد. در صورت عدم رعایت حداقل و حداکثر حجم خوراک در میکسر رفتارهای میکس به درستی شکل نگرفته و با قرار گرفتن ذرات مواد خوراکی در نقاط مرده میکس (نقاط بدون حرکت یا جریان ذرات خوراک) به درستی با سایر اجزاء خوراک مخلوط نخواهند شد (شکل 1).

 

شکل 1: حداکثر مقدار پر شدگی در میکسر عمودی و افقی و نواحی فعال میکس

 

نکته مهم در ارزیابی عملکرد هر میکسر مدت زمان اختلاط و سطح داخلی میکسر (قطعات مخلوط کننده) است. به طور کلی با افزایش سطح تماس خوراک مدت زمان مخلوط کردن کاهش می یابد. بنابراین نوع میکسر مورد استفاده می تواند تاصیر بسزایی بر زمان میکس خوراک داشته باشد (جدول 1).

 

جدول 1: زمان میکس معمول بر اساس نوع میکس

زمان میکس- دقیقه
نوع میکسر	میکس خشک	میکس مرطوب	کل زمان میکس
پارویی (پدالی)	3	3	6
دو محوره – پارو دوتایی	0.5	1	1.5
ریبون (مارپیچ)	2	3	5
مارپیچ دوتایی	1-2	2-3	3-5
دومحوره- مارپیچ دوتایی	0.75-1	2	2.75-3

 

پدال ها، ریبون ها، شافت و بدنه داخلی میکسر بایستی به طور مستمر مورد بررسی قرار گرفته تا از چسبندگی مواد بر روی آن ها جلوگیری (یا به حداقل رسیده) و از فرایند اختلاط بچ یا تغییر در نرخ بازیابی و یکنواختی میکس مواد خوراکی جلوگیری گردد. با توجه به فرسایش قطعات داخلی توصیه می شود پس از نصب میکسر، حدقل هر سال (بهتر است 6 ماه یکبار انجام شود) نسبت به ارزیابی یکنواختی میکس خوراک تولیدی توسط روش های معتبر و استاندارد اقدام گردد.

یکنواختی خوراک

جهت بررسی میزان موفقیت در یکنواختی خوراک تولیدی بایستی ضریب تغییرات یا CV  (Coefficient of Variation) مورد ارزیابی و محاسبه قرار گیرد. آزمایش یکنواختی خوراک اغلب با استفاده از یک ماده ردیاب مانند نمک، اسید های آمینه، مواد معدنی میکرو، براده های آهن و … انجام می شود. معمولا حدود 10 نمونه بایستی از خوراک گرفته شده و ماده ردیاب مورد نظر مورد تجزیه و تحلیل یکنواختی (انحراف معیار / میانگین * 100) میکس قرار گیرد.

نکته قابل توجه اینکه نوع ماده ردیاب با توجه به مقدار مصرف و دقت می تواند مشخص کننده سطح ارزیابی انواع مواد در خوراک نهایی باشد به طور مثال استفاده از نمک جهت سنجش یکنواختی میکس نمی تواند ارزیابی موثری از دقت میکس اسیدهای آمینه یا داروی ضد کوکسیدیوز در اختیار ما قرار دهد. نشانگر یا ردیاب بایستی از یک منبع انتخاب شده، دارای تعدا ذرات کافی جهت بررسی بوده، سمی نباشد و قابلیت مصرف در خوراک حیوان را داشته و بتوان آن را به طور دقیق مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. هر چقدر یکنواختی میکس بالاتر یا عدد  CV میکس کمتر باشد میتوان اطمینان خاطر داشت خوراک تولیدی کیفیت بالاتری داشته و پرنده ها در داخل سالن به میزان برابری از انواع مواد خوراکی بهره مند خواهند شد. جدول 2 می تواند یک راهنمای کلی در خصوص میزان یکنواختی میکس در خوراک باشد.

 

 

جدول 2: تفسیر و اقدامات اصلاحی در خصوص آزمایش میکسر

مقدار CV	وضعیت	اقدام اصلاحی
کمتر از 10 درصد	عالی	نیاز به کاری نیست
بین 10 تا 15 درصد	خوب	افزایش زمان اختلاط از 25 تا 30 درصد
بین 15 تا 20 درصد	متوسط	افزایش زمان اختلاط تا 50 درصد، خوردگی و فرسودگی قطعات میکسر چک شود
بیش از 20 درصد	ضعیف	ترکیبی از دو مورد قبلی و چک کردن دستگاه توسط تکنیسن های شرکت سازنده

 

 

یکی از مواد رایج جهت بررسی یکنواختی میکس در کاخانجات تولید خوراک، نمک با استفاده از تست تیترکلراید می باشد. البته بایستی دقت نمود  که نمک مورد استفاده در این روش بایستی اندازه ذرات کمتر از 400 میکرون داشته باشد. نکته دیگر اینکه جهت بررسی تست یکنواختی میکس در میکسر بایستی نمونه برداری در نزدیکترین محل به دریچه تخلیه و در زمان های مساوی انجام شود و در صورت بررسی یکنواختی میکس در کارخانجات تولید خوراک پلت بهتر است نمونه برداری در قسمت ورودی فیدر کاندیشینر انجام پذیرد (البته بایستی دقت نمود که خوراک بچ قبلی در خط تولید باقی نمانده باشد). در حقیقت محل نمونه برداری بستگی مستقیم به هدف بررسی و آزمایش دارد.

استفاده از میکروتریسرها (Micro-tracer) یکی از روش های بسیار معتبر و کاربردی جهت تعیین یکنواختی میکس در خوراک می باشد. هزینه استفاده از روش میکروتریسر در مقایسه با هزینه های استفاده از جیره های غیریکنواخت بر عملکرد حیوان بسیار ناچیز می باشد. عملکرد ناکارآمد یک میکسر مستلزم افزایش زمان میکس یا استفاده از بچ هایی با سایز کوچکتر می باشد که در کنار هزینه های عملکردی بر پرورش می تواند منجر به صرف انرژی بیشتر و کاهش ظرفیت تولید کارخانه شود. از جمله مزیت های استفاده از روش میکروتریسر نسبت به سایر روش‌ها مانند ارزیابی اسیدهای آمینه و مواد معدنی، می توان به سادگی روش و قابلیت اندازه گیری در محل کارخانه و توسط پرسنل عادی، سرعت اندازه گیری بالاتر و صرف هزینه کمتر، غلظت مورد نیاز پایین تر (005/0 درصد و یا 50 ppm در مقابل 2 درصد نمک و یا 20.000 ppm) و اضافه شدن به عنوان یک جزء مجزا بدون احتمال خطا توسط سطوح زمینه ای اسید آمینه و نمک در خوراک اشاره نمود.

اندازه گیری یکنواختی میکس به روش میکرو تریسر شامل 4 مرحه می باشد:

1- افزودن میکروتریسر به خوراک

2- نمونه برداری از خوراک پس از مخلوط شدن

3- تجزیه و تحلیل نمونه ها برای جداسازی میکروتریسر

4- تفسیر داده ها

بهتر است قبل از اضافه شدن به میکسر، میکروتریسر به نسبت 1 به 9 با رقیق کننده هایی مانند پودر سنگ آهک ، کربنات کلسیم و … مخلوط شود تا عملکرد آن در خصوص مواد میکرو مانند اسید های آمینه، ویتامین ها و … که به صورت پیش مخلوط به خوراک اضافه می شوند شبیه سازی شود. میکروتریسیر بایستی در زمان اضافه شدن مواد میکرو به میکسر اضافه شود و جهت ارزیابی میزان اختلاط در زمان های مختلف می توان از اضافه نمودن متوالی دو یا سه میکروتریسر با رنگ های متفاوت استفاده نمود. پس از پایان زمان اختلاط با توجه به هدف بررسی و محل نمونه برداری مشخص شده، با رعایت کامل شرایط ایمنی تعدا 10 نمونه با فواصل زمانی یکسان به حجم حدود 200 گرم بایستی برداشته شود. البته دقت نمایید که ارزیابی ها در حدود 75 گرم نمونه انجام شده و حجم بیشتر نمونه اخذ شده جهت اطمینان در صورت لزوم به بررسی مجدد می باشد. پس از جداسازی ذرات میکروتریسر توسط دستگاه روتاری دتکتور و شمارش لکه های رنگی توسط چشم یا برنامه میکروتریسر، نتایج بایستی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

مقایسه مقادیر بدست آمده قبل از استفاده ضریب تغییرات توسط آزمون کای اسکوئر یا پویسون انجام می شود. نتایج با احتمال شانس بیشتر از 5% نشان دهنده کامل بودن ترکیب است. اگر شانس احتمال بدست آمده از داده های آزمایشی  بین 1 و 5% باشد به عنوان احتمالا ناقص در نظر گرفته شده و اگر شانس احتمال کمتر از 1% باشد به عنوان نمونه ناقص در نظر گرفته می شود.

در روش میکروتریسر می توان آلودگی متقاطع را با تقسیم کردن تعداد ذرات مشاهده شده بر تعداد ذرات موجود (براساس مقدار میکروتریسر اضافه شده) در خوراک محاسبه نمود.

سخن آخر:

در پایان تاکید می گردد که یکنواختی خوراک تولیدی می تواند به طور مستقیم بر سلامت ، عملکرد و تولید پرنده تاثیر داشته که برایند آن ها می تواند منجر به ضرر و زیان اقتصادی گردد. فراموش نشود در زمان مصرف خوراک به فرم پلت یا کرامبل قابلیت انتخاب خوراک توسط پرنده (طیور) کاهش یافته و هرگونه نوسان یا عدم یکنواختی در خوراک مصرفی می تواند اثرات نامطلوب بیشتری ایجاد نماید. استفاده هر کدام از روش های ارزیابی کیفی خوراک که در این مقاله ذکر گردید بایستی براساس اهداف، امکانات و هزینه های هر مجموعه انتخاب شود و در زمان اجرا استاندارد های مربوطه به طور دقیق رعایت گردد تا از بروز خطا و تصمیم گیری های نادرست جلوگیری شود. تعویض میکسرهای فرسوده و قدیمی در کاخانجات تولید خوراک می تواند با بهبود سطح کیفی خوراک هزینه های خود را به سرمایه گذاری معقول تبدیل کرده و میزان بهره وری پرورش را افزایش دهد.

منابع:

Djuragic, O., Levic, J., Sredanovic, S., & Levic, L. (2009). Evaluation of homogeneity in feed by method of microtracers®. Archiva Zootechnica, 12(4), 85-91.

Stark, C., & Fahrenholz, A. (2017). Developments in feed technology to improve poultry nutrition. In Achieving sustainable production of poultry meat Volume 2 (pp. 241-254). Burleigh Dodds Science Publishing.